उजव्या विचारसरणीच्या राजकारणाचा वाढता प्रभाव: सरन्यायाधीश गवई यांच्यावर बूट फेकला गेला.

अधिवक्ता राकेश किशोर यांनी भारताचे सरन्यायाधीश श्री. गवई यांच्यावर बूट फेकला (ऑक्टोबर २०२५). पार्श्वभूमी अशी होती की खजुराहो येथील एका मंदिरात भगवान विष्णूच्या मूर्तीचे डोके पुनर्संचयित करण्याची मागणी करणाऱ्या वकिलाने दाखल केलेल्या जनहित याचिकेवर निकाल देताना न्यायमूर्ती गवई यांनी म्हटले होते की ही बाब जनहित याचिका नाही तर वैयक्तिक प्रसिद्धी आहे. याचिकाकर्त्याने ‘भारतीय पुरातत्व सोसायटी’कडे जायला हवे होते किंवा देवतेला त्याचे डोके पुनर्संचयित करण्यास सांगायला हवे होते.

या टिप्पणीने राकेश किशोर संतापले. त्यांच्या मते, भगवान त्यांच्या स्वप्नात प्रकट झाले आणि त्यांनी त्यांना कारवाई करण्यास सांगितले. त्यांच्यासाठी हे सरन्यायाधीशांवर बूट फेकण्याची प्रेरणा होती, जे देशातील सर्वोच्च कायदेशीर पदावर विराजमान होणारे दुसरे दलित आणि पहिले बौद्ध आहेत. या प्रकारचा हल्ला सध्याच्या काळात दलितांच्या दुर्दशेचे देखील प्रतिबिंब आहे.

त्याच वेळी न्यायमूर्ती गवई यांच्या आईला महाराष्ट्रातील विदर्भातील एका शहरात प्रमुख पाहुणे म्हणून आमंत्रित करण्यात आले होते. त्यांनी आमंत्रण नाकारले कारण ते आंबेडकरवादी आहेत आणि या कार्यक्रमाला उपस्थित राहू शकणार नाहीत. येथे आठवते की हिंदू राष्ट्राचा राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचा अजेंडा वेगाने विकसित होत आहे आणि केवळ वैचारिकदृष्ट्या अंध लोकच हे ओळखू शकणार नाहीत. न्यायमूर्ती गवई यांच्या आईसारख्यांना बाबासाहेबांनी पाकिस्तानच्या मागणीला विरोध केल्याची आठवण येत असेल कारण यामुळे हिंदू राज निर्माण होऊ शकतो, जो देशासाठी आपत्ती ठरेल . (आंबेडकर, ‘पाकिस्तान ऑर फाळणी ऑफ इंडिया’ या पुस्तकाची सुधारित आवृत्ती)

त्याच वेळी सोशल मीडियावर एक महत्त्वाचा प्रभावशाली व्यक्ती, अजित भारती यांनीही सरन्यायाधीशांविरुद्ध काहीतरी अपमानजनक लिहिले. जेव्हा माध्यमांमध्ये त्यांच्यावर कारवाई होण्याची चर्चा होती, तेव्हा ते म्हणाले, “

“सरकार आमचे आहे; व्यवस्था आमची आहे,” भारती यांनी ७ ऑक्टोबर रोजी संध्याकाळी हिंदीमध्ये पोस्ट केले. त्याआधी त्यांनी आणखी एक X पोस्ट लिहिली: “जर संपूर्ण व्यवस्था माझ्या विरोधात असती, तर मी बाहेर कॉफी, भाजलेले बदाम आणि काजू पिऊन फिरत नसतो. संपूर्ण व्यवस्था माझ्यासोबत आहे, म्हणजेच तुमची व्यवस्था – आमच्या विचारांची व्यवस्था. मतभेद होत राहतील, पण आपण सर्व एक आहोत, आहोत आणि राहू. मी तुम्हा सर्वांचा आभारी आहे. जय श्री राम!”

न्यायमूर्ती गवई यांनी न्यायालयाच्या अधिकाऱ्यांना सांगितले की, या घटनेकडे दुर्लक्ष करा आणि लक्ष विचलित न करता पुढील काम सुरू ठेवा. आणि उदार अंतःकरणाने त्यांनी किशोरवर कोणतीही कारवाई करू नये अशी विनंती केली. पोलिसांनी त्याला पोलिस ठाण्यात बोलावले आणि गप्पा मारल्यानंतर त्यांनी त्याचे बूट परत केले. आता किशोरवर वेगवेगळ्या ठिकाणी एफआयआर दाखल केले जात आहेत. भारतीबद्दल सांगायचे तर त्यालाही पोलिस ठाण्यात बोलावण्यात आले, गरम चहाचा कप देण्यात आला आणि त्याला सोडून देण्यात आले! कल्पना करा की सरन्यायाधीशांवर बूट फेकण्याचे इतके क्रूर कृत्य मुस्लिम नावाच्या व्यक्तीने केले असेल! आतापर्यंत सर्व एनएसए आणि अशा इतर कलमे त्याच्याविरुद्ध लावण्यात आली असती.

देवतेला आवाहन करण्याबाबत सरन्यायाधीशांच्या टिप्पणीबद्दल, सोशल मीडियावर सनातनचा अपमान म्हणून बराच गोंधळ उडाला आहे. राकेशनेही “सनातन का आपमान: नहीं सहेगा हिंदुस्तान” असे ओरडले! योगायोगाने घोषणा ‘गर्वाने सांगा आम्ही हिंदू आहोत’ (गर्व से कहो हम हिंदू हैं) ने सुरू झाली होती परंतु आता हिंदू शब्दाऐवजी सनातन हा शब्द आरडब्ल्यू राजकारणाचा ध्वजवाहक म्हणून वापरला जातो.

हिंदुत्ववादी राष्ट्रवादाचे प्रमुख माध्यम असलेल्या राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाच्या निर्मितीमागील एक मुख्य कारण म्हणजे दलितांमध्ये जमीनदार-पाद्री युतीकडून होणाऱ्या शोषणाबद्दल वाढती जागरूकता निर्माण करणे. म्हणून संघाने नेहमीच जात-वर्णाला आपला आधार म्हणून समर्थन दिले आहे, मनुस्मितीच्या मूल्यांना त्याच्या पूर्वीच्या विचारवंतांनी स्पष्ट केले आहे. आज त्यांची मांडणी अधिक हुशार झाली आहे, जिथे एकीकडे ते म्हणतात की सर्व जाती समान आहेत आणि धोरणांचा विचार करता दलितांवर अत्याचार आणि त्यांचे सामाजिक दुर्लक्ष दूरवर लागू केले जाईल याची खात्री करतात.

२०१४ मध्ये भाजपने स्वबळावर पूर्ण बहुमत मिळवल्यानंतर दलितांना हा उपेक्षित करणे आणि धमकावणे अधिक तीव्र झाले आहे. दलितविरोधी गुन्ह्यांमध्ये वाढ ही पहिलीच वेळ नाही , तर २०१४ मध्ये भाजपच्या नेतृत्वाखालील एनडीए सरकार सत्तेत आल्यापासून त्यांच्या घटनांमध्ये लक्षणीय वाढ झाली आहे. [ २०१८ मध्ये दलित आणि आदिवासींवरील गुन्ह्यांमध्ये अनुक्रमे २७.३% आणि २०.३% वाढ झाली आहे .]

विद्वान आनंद तेलतुमडे यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, ” गवईवरील हल्ला हा व्यापक सामाजिक स्वरूपाचे प्रतिबिंब आहे जिथे औपचारिक समानतेमध्ये जातीय हिंसाचार कायम आहे. दरवर्षी दलितांवरील अत्याचाराचे ५५,००० हून अधिक गुन्हे नोंदवले जातात; सरासरी, दररोज चार दलितांची हत्या केली जाते आणि डझनभर दलित महिलांवर बलात्कार केला जातो. “

या घटनेला राज्याने गांभीर्याने घेतले नाही; आपण पोलिसांचा दृष्टिकोन पाहिला आहे. दलित मतदारांवर याचा नकारात्मक निवडणूक परिणाम श्री. मोदींना जाणवला आणि त्यांनी जास्तीत जास्त एक बेजबाबदार ट्विट केले.

एकीकडे आपल्या संविधानाने दिलेल्या सकारात्मक कृतीमुळे गवई सारखे लोक भारतीय न्यायव्यवस्थेत इतक्या उंचीवर पोहोचले आहेत. दुसरीकडे दलित आणि महिलांबद्दलचा सामाजिक दृष्टिकोन लोकशाही नियमांनुसार बदललेला नाही. डॉ. आंबेडकरांच्या या महापुरुष प्रयत्नांना समाजात प्रचलित असलेल्या अस्पृश्यतेविरुद्धच्या गांधीजींच्या मॅरेथॉन प्रयत्नांनीही पाठिंबा दिला. सामाजिक नियम काही प्रमाणात बदलू लागले. परंतु दलितांविरुद्धच्या त्या पूर्वग्रहांची आणि पक्षपाताची मुळे पूर्णपणे उखडली गेली नाहीत.

आंबेडकर आणि गांधी यांनी जातिव्यवस्थेमुळे निर्माण झालेल्या कठोरता आणि अत्याचारांना मुळापासून नष्ट करण्यासाठी आंतरजातीय विवाहांवर भर दिला. गेल्या ३-४ दशकांमध्ये धर्मांमधील दरी वाढली आहेच, पण त्याचबरोबर वाढत्या सांप्रदायिकतेमुळे जातिव्यवस्थेलाही चालना मिळत आहे. एक सांप्रदायिकता दुसऱ्या सांप्रदायाला बळकटी देते. राकेश किशोर यांच्यासारखे लोक जे प्रकट करत आहेत त्याचा हाच गाभा आहे आणि अजित भारती यांच्यासारखे लोक आपल्याला सांगतात की उजव्या विचारसरणीचा पक्ष सत्तेत असल्याने या घटकांना मुक्त होण्याचे आश्वासन मिळते. त्यांना जवळजवळ पूर्ण शिक्षा भोगावी लागते.

—
लेखक
राम पुनियानी